Feitenonderzoek bij echtscheidingen is noodzakelijk om de meest geschikte aanpak te kiezen. Een belangrijk element van dit feitenonderzoek is een inventarisatie van mogelijk (ex-)partnergeweld. In de Nederlandse familiewetgeving en bij professionals werkzaam in het familie- en jeugdrecht speelt (ex-) partnergeweld echter nauwelijks een rol.
Dit is bijzonder en problematisch. Zeker als je bedenkt dat partnergeweld in veel gevallen aanleiding is tot de echtscheiding en veelal ook voortduurt na de echtscheiding. (Ex-)partnergeweld komt bovengemiddeld veel voor bij ouders die uiteindelijk in een jarenlange conflictscheiding / vechtscheiding belanden. In deze blog licht ik toe hoe rechtbanken (ex-) partnergeweld benaderen in familierechtelijke procedures over ouderlijk gezag en omgang.
Vaak gaat men ervan uitgegaan dat (ex-)partnergeweld uitsluitend fysiek geweld betreft. (Ex-)partnergeweld betreft echter iedere vorm van geweld tussen partners of ex-partners; fysiek, emotioneel/psychisch, seksueel, financieel, online en stalking. Onder (ex-) partnergeweld valt ook dwingende controle, ook bekend als coercive control of intieme terreur.
Intieme terreur is een ernstige vorm van partnergeweld die zich kenmerkt door een patroon van controle en dwang. Dit kan zich uiten in het isoleren, vernederen en intimideren van de partner tot ernstig fysiek en seksueel geweld. Ook kan het gaan om controle van de financiën en dreigementen. Voor deze vorm van geweld sluit een feitelijke scheiding niet uit dat het geweld ook daadwerkelijk stopt na het uiteengaan.
Probleem is dat er in Nederland een aantal hardnekkige aannames bestaan rondom (ex-)partnergeweld. Rechters (maar ook 
advocaten en andere betrokken professionals) gaan er structureel vanuit dat het geweld stopt als de relatie wordt beëindigd. Dit is niet waar. Bepaalde vormen van geweld nemen juist toe na scheiding (femicide/partnerdoding). Of zij beginnen pas bij scheiding (stalking), of gaan door in een andere vorm. Psychisch geweld in plaats van fysiek geweld.
Ook wordt gemakkelijk aangenomen dat (ex-)partnergeweld los staat van ouderschap, zolang de pleger van het geweld niet gewelddadig was voor de kinderen. Hiermee negeert men dat getuige zijn van geweld voor kinderen een vorm van slachtofferschap is. Bovendien bestaan er aanwijzingen dat er een correlatie bestaat tussen geweld tegen (ex-)partners en geweld tegen kinderen.
Tot slot worden langlopende procedures tussen ex-partners (veelal over de kinderen) aangeduid als conflictscheidingen of vechtscheidingen. Deze termen suggereren dat het gaat om ouders die zich beide verlagen tot onnodige conflicten ten kosten van de kinderen. Een conflict in een dergelijke situatie wordt echter niet zelden veroorzaakt en in stand gehouden door één van de ouders. Een conflictscheiding heeft een aantal kenmerken: terugkerende destructieve communicatiepatronen, de aanwezigheid van een psychische of persoonlijkheidsstoornis bij één of beide ouders en beschuldigen van en/of daadwerkelijk (ex-)partnergeweld.
Gevolg van voornoemde aannames en als gevolg daarvan het negeren van (ex-)partnergeweld, is dat iedere conflictscheiding / echtscheiding op dezelfde wijze wordt aangevlogen. Hoewel mediation (en ook ouderschapsbemiddeling) een effectieve en veel toegepaste methode van conflictbeslechting is, blijkt mediation bij veel gezinnen in een conflictscheiding tot mislukken gedoemd. De complexe dynamiek en de vaak ongelijke machtsbalans tussen de ouders, al dan niet het gevolg van (ex-) partnergeweld, maakt mediation een minder geschikte interventie voor conflictscheidingen. De mediation wordt in die gevallen al na een aantal sessies beëindigd of partijen hebben na een jaar nog altijd geen overeenstemming bereikt.
Bepaalde vormen van (ex-) partnergeweld vormen een contra-indicatie voor gezamenlijke ouderschapsbemiddeling en mediation. In een groot aantal landen (o.a. Canada, Australië en een aantal staten in de Verenigde Staten) is screening op (ex-)partnergeweld om deze reden een verplicht onderdeel in een echtscheidingsprocedure.
In Nederland zijn we nog niet zo ver en wordt ouders in een familierechtprocedure steevast mediation aangeboden. Ook in gevallen van (ex-)partnergeweld. “Ouders moeten stoppen met strijden, de communicatie met elkaar verbeteren en moeten samen afspraken over hun kinderen moeten maken”. Gelet op het voorgaande kunnen dergelijke gezamenlijke trajecten in bepaalde gevallen meer kwaad dan goed doen. Bovendien bestaat zelfs het risico op secundaire victimisatie.
In 2016 is in Nederland in werking getreden het Verdrag van de Raad van Europa inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld: Verdrag van Istanbul. Dit is een mensenrechtenverdrag waarin aan de overheid verplichtingen worden opgelegd om geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld te voorkomen en te bestrijden.
Artikel 31 van het verdrag bepaalt dat huiselijk geweld een relevante factor moet zijn bij het nemen van beslissingen inzake gezag en omgang. Ook volgt uit dit artikel dat niet alleen de rechten en veiligheid van het kind in het oog gehouden moeten worden, maar ook die van het volwassen slachtoffer. Tevens volgt uit artikel 31 de verplichting voor Nederland om wetgevende maatregelen te nemen teneinde dit te realiseren. Nederland heeft dit nog niet gedaan. Dat laatste weerhoudt het Gerechtshof Arnhem – Leeuwarden er niet van bij beschikking van 21 januari 2021 mede op basis van het verdrag over te gaan tot beëindiging van het gezamenlijk gezag en omgang te ontzeggen.
Artikel 48 eerste lid van het verdrag komt neer op een verbod om slachtoffers van (ex-)partnergeweld te dwingen tot deelname aan bemiddeling. Dit wel doen, maakt dat sprake is van het uitoefenen van oneigenlijke druk op slachtoffers van (ex-)partnergeweld. Ook hier volgt de verplichting voor Nederland om wetgevende en andere maatregelen te nemen teneinde dit te voorkomen. Nederland heeft dit nog niet gedaan.
Dit laatste wordt ook onderschreven door GREVIO, een groep van deskundigen die de implementatie van het verdrag volgt en hierover rapporteert. GREVIO heeft onderzoek gedaan naar de wettelijke en andere maatregelen die Nederland neemt om uitvoering te geven aan de bepalingen uit het verdrag. GREVIO spreekt in haar rapport van 20 januari 2020 haar zorgen uit over het negeren van artikel 31 en 48 van het verdrag in familierechtelijke procedures over ouderlijk gezag en omgang. Tevens acht GREVIO het zorgelijk dat ons systeem vrouwen onder druk zet om (ex-)partnergeweld te vergeten en samen te werken in het belang van het kind.
Naast de noodzakelijke wetswijziging moet er in de gehele keten een mentaliteitsverandering komen in de benadering van (ex-)partnergeweld in de familierechtpraktijk. Mr. I. Avontuur heeft daartoe een aantal concrete aanbevelingen gedaan in haar artikel “Het negeren van huiselijk geweld is een systeemfout bij de aanpak van ‘complexe’ scheidingen” in het Nederlands Juristenblad.
Heeft u vragen of wilt u meer informatie over bijstand in complexe echtscheidingen of procedures over gezag en omgang? Neem dan gerust contact op met een van onze familierechtadvocaten.
