.Afgelopen zomer heeft het gerechtshof Arnhem-Leeuwarden een tussenarrest gewezen. In de zaak gaat het om een wijziging van het testament, die al dan niet onder invloed van een geestesstoornis bij de erflater plaatsvond. De vraag die moet worden beantwoord is in hoeverre de erflater wilsbekwaam was op het moment dat het testament werd gewijzigd.
Wilsbekwaamheid is het vermogen aan om ten aanzien van een bepaalde beslissing zelf deze beslissing verantwoord te nemen. Dit is iets anders dan handelingsbekwaam. In beginsel is iedereen handelingsbekwaam, tenzij de wet anders bepaalt. Denk hierbij aan minderjarigen die handelingsonbekwaam zijn. Maar ook aan onder curatele gestelde meerderjarigen. Tot 1956 waren ook gehuwde vrouwen handelingsonbekwaam.
Erflater overlijdt in 2013 op 82-jarige leeftijd. Als handelaar in textiel heeft hij gedurende zijn leven een groot vermogen opgebouwd. Dit vermogen bedroeg ten tijde van zijn overlijden ongeveer € 26.000.000,00.
Afbeelding van Gerd Altmann via Pixabay
In zijn voorlaatste testament van 11 oktober 2006 heeft erflater zijn echtgenote benoemd tot zijn enige erfgenaam, onder bezwaar van legaten die zijn gehele vermogen betroffen.
In dat testament was aan zijn echtgenote een prelegaat toegekend van € 700.000 en aan ieder van zijn stiefdochters was 10% van het vermogen gelegateerd. Het na deze legaten nog resterende vermogen was geheel gelegateerd aan goede doelen. 25% aan zowel het Leger des Heils als de Zonnebloem en de resterende 50% voor gelijke delen aan 15 andere goede doelen.
Op 23 februari 2012 heeft erflater zijn testament gewijzigd. Deze wijziging hield in dat het Leger des Heils en de Zonnebloem gezamenlijk en voor gelijke delen tot enige erfgenamen zijn benoemd onder last van de volgende legaten. Het vruchtgebruik over een bedrag van € 1.000.000 met recht van vertering en het vruchtgebruik van de voormalige echtelijke woning en de inboedel is gelegateerd aan de echtgenote, met instelling van het bewind over het legaat van de geldsom en benoeming van de accountant van de erflater als bewindvoerder. Aan de (stief)dochters en hun zes kinderen ieder een bedrag van € 20.000,00.
Alvorens tot wijziging van het testament over te gaan heeft erflater diverse gesprekken gehad met zijn notaris. De notaris heeft erflater geadviseerd zich medisch psychiatrisch te laten onderzoeken om zijn wilsbekwaamheid ten aanzien van het wijzigen van het testament te laten vaststellen.
Uit het onderzoek van de psychiater is gebleken dat de erflater wilsbekwaam is om zijn testament te wijzigen. Er was geen sprake van een geestesstoornis van de erflater. Ook kan de erflater, volgens de psychiater, bepalen wie de erfgenamen van zijn nalatenschap zijn. Verder verklaart de psychiater dat de erflater ook in staat is om de emotionele gevolgen van de wijziging van zijn testament te overzien.
Na de verklaring van de psychiater hebben er nog drie gesprekken plaatsgevonden op het notariskantoor.
Na het overlijden wil de echtgenote graag nadere informatie van de psychiater over het door hem uitgevoerde onderzoek.
© SeventyFour via Shutterstock
Zij wil inzage in het medisch dossier dat daaraan ten grondslag heeft gelegen. In eerste instantie wil de psychiater vanwege zijn beroepsgeheim dat niet overleggen. Hij wordt daartoe uiteindelijk veroordeeld in kort geding.
De echtgenote legt het medisch dossier voor aan een specialist klinische geriatrie. Deze schrijft in zijn rapport dat het onderzoek van de psychiater te wensen overlaat. In het medisch dossier worden geen bevindingen gerapporteerd ,op grond waarvan achteraf met een redelijke mate van zekerheid kan worden vastgesteld dat erflater wilsonbekwaam was om zijn testament te wijzigen. Volgens hem kan er geen uitspraak worden gedaan over de wilsbekwaamheid van erflater ten tijde van het wijzigen van de testament.
Vervolgens heeft op verzoek van de echtgenote ook nog een neuroloog het medisch dossier van erflater beoordeeld. Deze komt tot de conclusie dat erflater wilsonbekwaam was. De neuroloog meent dat het oordeel van de psychiater over de dementie en wilsbekwaamheid niet juist is onderbouwd.
Ook het Leger des Heils en de Zonnebloem hebben het medisch rapport voorgelegd aan een deskundige. De deskundige concludeert dat niet kan worden vastgesteld dat erflater ten tijde van het wijzigen van het testament wilsonbekwaam was.
Uit artikel 3:34 BW volgt dat een testament dat is opgemaakt door iemand van wie op dat moment de geestvermogens tijdelijk of blijvend waren gestoord, nietig is, indien de stoornis een redelijke waardering van de bij het testament betrokken belangen belette, of indien de beschikking onder invloed van die stoornis zijn gedaan.
In het laatste testament komen het Leger des Heils en de Zonnebloem er aanmerkelijk beter vanaf. De echtgenote en in het bijzonder de (stief)dochters een stuk slechter.
In de praktijk stellen met enige regelmaat (onterfde) erfgenamen dat de erflater wilsonbekwaam was om zijn testament te wijzigen. Voornamelijk in situaties dat het testament hen niet welgevallig is. Procedures daarover zijn vaak lastig. Immers moet de rechter achteraf vaststellen in hoeverre er daadwerkelijk sprake was van wilsonbekwaamheid. Het bijzondere in deze kwestie is dat de notaris voordat hij het testament wijzigde, de erflater eerst langs de psychiater stuurde. Dat gebeurt niet zo vaak. De notaris wilde zekerheid of het testament al dan niet gewijzigd kon worden.
Inmiddels zijn er diverse rapportages door deskundigen opgesteld. Eén daarvan geeft aan dat erflater wilsonbekwaam was. Betekent het gegeven dat de deskundigen niet een eensluidend oordeel kunnen geven over de wilsbekwaamheid, juist niet dat daarmee komt vast te staan dat niet is vast te stellen dat de erflater wilsonbekwaam was ten tijde van de wijziging van zijn testament?
Het gerechtshof gelaste echter een deskundigenbericht om na te gaan of er sprake is van een geestesstoornis van de erflater. Dit gelet op de tegenstrijdige conclusies. Deze zorgvuldige route (en de zorgvuldigheid die de notaris heeft betracht) valt op zich wel te begrijpen.
Het gaat tenslotte om 26 miljoen.
Hebt u vragen over het erfrecht of over (de uitleg van) een testament? Neem dan vrijblijvend contact met onze erfrechtspecialist op!
